💎 پارادوکس یا تناقض یا متناقض‌نما
✅ متناقض‌نما یا پارادوکس، آوردن دو واژه یا دو معنی که به ظاهر متناقض و متضاد به نظر می‌رسند و واژه دوم ناقضِ اوّلی باشد.
مانند: غمِ شیرین، جُک ِ جدی، قیامِ آرام، فریاد بی‌صدا، آرامش طوفانی، بحر در کوزه، از تهی سرشار و…
متناقض‌نما در کلام، به گونه‌ای که آفریننده زیبایی باشد، جزء آرایه‌های ادبی بدیعی قرار می‌گیرد.
تناقض معادل پارادوکس است که در فارسی به بیان نقیضی یا متناقض‌نما یا ناسازنما یا شطح
نیز آمده است.
زیبایی تناقض در این است که ترکیب سخن به گونه‌ای باشد که تناقض منطقی آن از قدرت اقناع ذهنی و زیبایی آن نکاهد.
نقطه‌ی اوج تناقض را در اشعار سبک #هندی، به ویژه اشعار بیدل دهلوی و صائب تبریزی دانسته‌اند.
ترکیب‌هایی چون:
«لباس عریانی»، «فریاد خاموشی»، «بحر آتش» یا «شرم سرافرازی»، “معراج از پا افتادن” در اشعار بیدل بسیار دیده می‌شود؛
مانند:
فلک در خاک می‌غلطید از شرم سرافرازی
اگر می‌دید معراج ز پا افتادنِ ما را
⚛متناقض‌نما معمولا به دوشکل درکتاب‌های درسی آمده است:👇👇
۱- اضافی با کسره (نقش‌نمای‌اضافه یا صفت):
مثال: شولای عریانی، فریادِ خاموشی، دردِ بی‌دردی، سلطنتِ فقر، ساکنِ روان، خفته‌ی بیدار، پیدای پنهان، فقیرانِ منعم، وضوی خون و…
۲- غیراضافی که باید از مفهوم کلی بیت یا جمله، استنباط و درک شود.
در این نوع معمولا بین مفهوم یا کلمه‌ی متضاد نقش‌نمای «از» و… نیز می‌آید.
مثال: نیست شو تا هستی‌ات از پی رسد
تا تو هستی هست در تو کِی رسد (هستی از نیستی یافتن)
یا
کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم.
تفاوت تضاد و تناقض
تضاد یا طباق یعنی این که سخنور واژگانی را که در معنی با هم ناسازی و ناسازگاری دارند، در سخن بیاورد برای مثال، وقتی بگوییم:
«بعضی از بچه ها خواب و بعضی بیدار بودند»، بین «خواب» و «بیدار» آرایه تضاد است اما پارادوکس، جمع دو امرِ متضاد با هم است؛ مثلاً اگر بخواهیم از همان تضاد بالا پارادوکس بسازیم؛ بدین گونه است:
خفتگان بیدار (برای اصحاب کهف) یا آن‌ها خفتگانی بیدار بودند.
یا غایب همیشه حاضر (برای خدا)
به طور کلی، پارادوکس را می‌توان هنری‌ترین نوع تضاد دانست…
